Зарипов Марсель Харис улы — язучы, "Поступь моей республики" һәм "Выгодный оборот" дигән очерклары һәм публицистик китаплары өчен 1987 елда Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе белән бүләкләнә.
Марсель Зарипов
(1931)
Марсель Харис улы Зарипов 1931 елның 23 октябрендә Татарстанның Сарман районы Янурыс авылында укытучылар гаиләсендә туа. Балалык еллары шул районның Петровка авылында уза, шунда җидееллык мәктәпне тәмамлый. 1946-1951 елларда Петровка спирт заводында эшли. 1951-1955 елларда Хәрби диңгез флотында хезмәт итә. Армиядән кайткач, «Татнефть» берләшмәсенең бораулау кадрлары мәктәбендә укып, электромонтер һөнәрен үзләштерә һәм нефть промыселларында эшли.
Шушы елларда аның җирле һәм республика матбугатында беренче мәкаләләре күренә башлый. 1958 елда М.Зариповны Әлмәт шәһәр газетасына әдәби хезмәткәр итеп чакыралар. Шушы вакыттан алып ул профессиональ журналист һәм язучы. 1962-1966 елларда М.Зарипов «Советская Татария» газетасының нефть районнары буенча үз хәбәрчесе булып эшли. Бу елларда экстерн тәртибендә өлгергәнлек аттестатына имтихан тота һәм Казан дәүләт университетының рус теле һәм әдәбияты факультетын читтән торып тәмамлый.
Аның беренче хикәяләре һәм очерклары («Дед Матвей», «Новенький», «Сюрприз», «Портрет», «Чужой медовый месяц») республика һәм җирле матбугатта басылып чыга. М.Зарипов кечкенә мәкаләләрдән соң документаль һәм матур әдәбият әсәрләре яза башлый. Аның «Родники черного золота» (Р.Сабиров белән бергә язылган), «От Ульяновска до Казани» (Ж.Миндубаев белән бергә язылган) китапларын әдәбият сөючеләр яратып укыйлар. М.Зарипов «Девятая высота», «Жнецы», «Чужой медовый мееяц», «Летняя командировка», «Ордер на квартиру», «Звездный час Нижнекамска», «Вершины», «Выгодный оборот», «Черное сокровище», «Поучительные потешки», «Сок с росы небесной», «Год на пасеке», «Бремя престола» исемле китаплар авторы. Рус теленә ул Ә.Еникинең «Әйтелмәгән васыять» («Завещание», 1966), Г.Ахуновның «Артышлы тау буенда» («За горой Артыш», 1973), Н.Фәттахның «Ител суы ака торур» («Итель-река течет», 1978), В.Нуруллинның «Аккан су юлын табар» («С ношей гору не обходят», 1982) һәм башка татар язучыларының әсәрләрен тәрҗемә итә.
М.Зарипов әдәби иҗат белән шөгыльләнсә дә, журналистика өлкәсен дә читкә тибәрми. Ул чирек гасыр «Советская Россия» газетасының Татарстан буенча махсус корреспонденты булып эшли һәм анда республика тормышына багышланган, үткен икътисад һәм социаль мәсьәләләрне күтәргән меңләп мәкалә бастыра.
Журналистика өлкәсендәге уңышлары өчен М.Зарипов Татарстан журналистларының Х.Ямашев исемендәге, Татарстан Республикасының Г.Тукай исемендәге Дәүләт премияләренә лаек була. Ул — Татарстанның һәм Россиянең атказанган мәдәният хезмәткәре.
М.Зарипов — 1970 елдан СССР (Татарстан) Язучылар берлеге әгъзасы.
Төп басма китаплары
Чужой медовый месяц: рассказы и повесть. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1968. — 132 с.— 15000 экз.
Мы из Казани, с Волги…: очерки / соавт. Г.Ахунов. — М.: Сов. Россия, 1971. — 236 с. — 30000 экз.
Девятая высота: очерки. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1973. — 119 с. — 15000 экз.
От Ульяновска до Казани: очерки / соавт. Ж.Миндубаев. — М.: Искусство, 1976. — 151 с. — 75000 экз.
Вершины: очерки. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1981. — 320 с. — 5000 экз. Звездный час Нижнекамска: докум. повествование. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1981. — 288 с. — 15000 экз.
Выгодный оборот: очерки. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1987. — 278 с. — 8000 экз.
Медовый рай: повесть, рассказы, очерки. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1991. — 61 с.—15000 экз.
Сок с росы небесной: очерки. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1995. — 414 с. — 10000 экз.
Черное сокровище: в 2-х т.: докум. эпопея. — М.: ИП Радиософт, 1998. — 318 и 414 с. — 3000 экз.
Поучительные потешки: анекдоты. — Казань: Волга-Урал, 2001. — 42 с. — 1000 экз.
Бремя престола: докум. повесть.— Казань: Идел-Пресс, 2002. — 230 с. —1500 экз.
***
И кадерле туган як: Татарстан буйлап сәяхәт / соавт. Г.Ахунов. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1971. — 256 б. — 7000 д.
Кара алтын чишмәсе: очерклар / соавт. Р.Сабиров; кереш сүз авт. ГАхунов. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1971. — 224 б. — 2000 д.
Җәйге командировка: хикәяләр. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1973. — 160 б. — 10000 д.
Уракчы егетләр: очерклар. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1979. — 184 б. — 10000 д.
Үзеңнеке — үзәктә: повесть / тәрҗ. Я.Халитов. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1982. — 120 б.— 15000 д.
Иҗаты турында
Габиди А. Биеклекләр әйдәп торсын!//Татарстан яшьләре. — 1981.— 27 окт.
Мостафин Р. Түбән Каманың бәхетле язмышы // Казан утлары. — 1982. — №3.- 156-158 б.
* * *
Давыдов В. В семье российской, братской//Лит. Россия. — 1971. — 20 авг. Верин Л. Знакомьтесь, Татария // В мире книг. — 1972.— №5.
Гудов И. Могучий Союз // Книжное обозрение. — 1972. — №22.
Махмутов А. «Где пел Сайдаш, писал Такташ» // Лит. газета. — 1972. — 13 дек.
Павлова Г. Книжное обозрение // Новый мир. — 1972. —№12.
Магдеев М. Книжное обозрение // Волга. — 1973. — №1.
Махмутов А. У книжной полки // Сибирские огни. — 1973. — № 9.
Андреев Н. Его герой — нефтяники // Сов. Татария. — 1976. — 6 июля. Иванов Д. Понять человека // Лит. Россия. —- 1976. — 8 окт.
Мустафин Р. Партийный взгляд публициста // Сов. Татария. — 1981. — 13 окт.
Габиди А. Пути к вершинам // Сов. Татария. — 1982. — 11 мая.
(Чыганак: Әдипләребез: Библиографик белешмәлек: 2 томда: 1 том/төз. Р.Н.Даутов, Р.Н.Рахмани. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2009. – 751 б.)